Magazyn

10 grudnia — Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka, to przede wszystkim święto osób, zaangażowanych w działania na rzecz poszanowania praw i wolności człowieka. Historia pokazuje, jak wiele osób, z różnych kontynentów i kultur, wkładało wysiłek w walkę o prawa człowieka. Wiele z tych osób doznało z tego powodu prześladowań, skazywanych było na długoletnie wyroki więzienia lub nawet karę śmierci. Obchody Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka są okazją do uczczenia ich odwagi i osiągnięć, ale także zwrócenia uwagi na współczesne wyzwania w obszarze praw człowieka.

 Również w grudniu, lecz w 2004 roku, w polskiej Policji ustanowiono, unikatowy na skalę europejską, model policyjnych pełnomocników ds. ochrony praw człowieka. We wspomnianym roku, decyzją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zastępca Komendanta Głównego Policji wszedł w skład delegacji Rządu RP, której zadaniem była obrona sprawozdania RP z realizacji konwencji międzynarodowej z obszaru praw i wolności człowieka. Już przygotowania do obrony wykazały wówczas luki w kompleksowym i uporządkowanym koordynowaniu tematyki przestrzegania praw człowieka w policyjnej formacji. Należało wówczas uporządkować między innymi takie płaszczyzny jak: prawidłowa reakcja na naruszenia praw człowieka, szkolenia z zakresy praw i wolności człowieka, czy też zaangażowanie do współpracy społeczeństwa obywatelskiego. Pomysłem na wypełnienie przedmiotowej luki było ustanowienie przy Komendancie Głównym Policji,  następnie w komendach wojewódzkich i szkołach policyjnych – policyjnych pełnomocników ds. ochrony praw człowieka. Przez lata zarówno sieć pełnomocników, jak też przypisane im zadania, rozwijały się.

Pełnomocnicy ustanowieni zostali w Komendzie Głównej Policji, Komendzie Stołecznej Policji, komendach wojewódzkich Policji, Centralnym Biurze Śledczym Policji, Biurze Spraw Wewnętrznych Policji, Centralnym Pododdziale Kontrterrorystycznym „BOA”, Centralnym Biurze Zwalczania Cyberprzestępczości, Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Policji oraz w szkołach Policji. W wielu z tych jednostek stworzono także zespoły ds. ochrony praw człowieka, w skład których wchodzą pełnomocnicy. Istotną rolę w tym systemie pełnią także nieetatowi liderzy ds. ochrony praw człowieka, ustanowieni w części komend powiatowych/ miejskich/ rejonowych w całej Polsce. Wszystkie te osoby na co dzień urzeczywistniają wymiar Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz wielu innych dokumentów i aktów prawa krajowego i międzynarodowego, które regulują zagadnienia związane z prawami człowieka. Działania odnoszą się do całego społeczeństwa, w tym do środowiska policyjnego. Głównym zadaniem Pełnomocników jest propagowanie praw człowieka i dbanie o przestrzeganie standardów ich ochrony w jednostkach Policji a także bieżące monitorowanie działań policjantów pod kątem respektowania w swoich działaniach godności ludzkiej i przestrzegania praw człowieka oraz proponowanie rozwiązań mających na celu utrzymanie wysokich standardów w tym zakresie. Praca skupiona jest na trzech filarach: ochrona praw i wolności człowieka, przestrzeganie zasad etyki zawodowej oraz działania antydyskryminacyjne. Praca polega głównie na wdrażaniu projektów edukacyjnych, ale także podejmowaniu działań naprawczych, w przypadku wystąpienia incydentów.

2022 rok obfitował w wiele działań i wydarzeń skupionych na ochronie praw i wolności człowieka. Jednym z tych wydarzeń było Forum Pełnomocników i członków zespołów ds. ochrony praw człowieka. Pełnomocnicy spotykają się w ramach Forum, na ogół raz w roku w celu podsumowania roku poprzedniego i nakreślenia zadań na rok bieżący. Nie jest to zatem typowa odprawa, ale forum wymiany głosów i doświadczeń. W ramach czerwcowego Forum podsumowano zmiany kadrowe, które przy okazji pokazały ewolucję w pragmatyce działań służbowej pełnomocników oraz członków zespołów ds. ochrony praw człowieka. Dużą uwagę skupino na omówieniu Sprawozdania z realizacji „Planu działalności edukacyjnej i informacyjnej Policji na lata 2021-2023”, w 2021 roku. Jako wyzwania i priorytety działań na 2022 roku wskazano, że jednym z wyzwań generalnych dla Sieci jest prowadzenie konsekwentnych, proporcjonalnych i uporządkowanych działań związanych z realizacją Planu. Wyzwaniem cząstkowym jest większe położenie akcentu na edukację retrospektywną, która powinna formować etyczne i moralne postawy policjantów i pracowników Policji w oparciu o odniesienia historyczne, które pokazują w jaki sposób przeciętny człowiek staje się skłonny do stosowania przemocy, tortur a nawet ludobójstwa. Sporo uwagi poświęcono kwestią prewencji zachowań mobbingowych w  Policji. Dyskusja ekspercka na temat efektywności narzędzi prawnych w Policji w zakresie prewencji i zwalczania mobbingu w Policji pozwoliła na uporządkowanie przedmiotowej materii w kwestiach profilaktyczno-interwencyjnych. Zarekomendowano dyskusję na temat włączenia mobbingu do zasad etyki zawodowej oraz rozszerzenie treści zasad  na pracowników Policji. Pełnomocnicy zwrócili także uwagę na wciąż możliwe do wystąpienia zakłócone relacje służbowe z uwagi na płeć. Policja, choć dynamicznie zmienia swoją strukturę zatrudnienia, to kobiety wciąż stanowią mniejszość i mogą wystąpić przypadki stereotypowego ich traktowania. Podsumowano również szkolenia realizowane na mocy Porozumienia o współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Pełnomocnicy i członkowie zespołów ds. ochrony praw człowieka W ramach tzw. Round the table – dokonali prezentacji jednostek na temat najistotniejszych przedsięwzięć z udziałem pełnomocników/członków zespołów w 2021 i 2022 roku, w tym projekty, dobre praktyki. Jednocześnie dokonano odsłony nowego pomysłu realizacji edukacji retrospektywnej w oparciu o zasoby Muzeum Katyńskiego w Warszawie. Pełnomocnicy odwiedzili Muzeum Katyńskie, w którym delegację przywitał Pan Sławomir Frątczak – Dyrektor Muzeum wraz z licznymi współpracownikami,  wskazując na przesłanie i rolę Muzeum w kontekście możliwej edukacji praw i wolności człowieka oraz etyki zawodowej, bazując na tragicznych losach osób zamordowanych przez zbrodniarzy z NKWD. Dyrektor Frątczak osobiście wcielił się w rolę przewodnika i w sposób niezwykle interesujący, pełny pasji i zaangażowania, oprowadził delegację policyjną po Muzeum omawiając zarówno zgromadzone artefakty, jak też odsłaniając kulisy powstawanie obiektu. Efektem spotkania w Muzeum stała się propozycja przeprowadzenia w Muzeum 17 września 2022 roku, w rocznicę napaści sowietów na Polskę, seminarium eksperckiego pod roboczą nazwą „Zrozumieć dlaczego? – wyzwania dla prawo-człowieczej edukacji retrospektywnej w Policji i Straży Granicznej na kanwie Zbrodni Katyńskiej”.

W konsekwencji, we wrześniu 2022 roku w siedzibie Muzeum Katyńskiego w Warszawie odbyło się seminarium eksperckie pn. „Zrozumieć dlaczego? Prawa człowieka w edukacji retrospektywnej funkcjonariuszy Policji i Straży Granicznej. Fakty – Rzeczywistość – Wyzwania”. Celem seminarium było przeprowadzenie wykładów eksperckich oraz dyskusji i wypracowanie rekomendacji dla realizacji cykli szkoleń dla policjantów i funkcjonariuszy Straży Granicznej w obszarze praw człowieka, etyki zawodowej i równego traktowania w oparciu o artefakty zgromadzone w  Muzeum Katyńskim oraz innych miejscach pamięci o martyrologii ludzi zamordowanych w czasach systemów reżimowych związanych głównie z historią Polski. Seminarium otworzył wspólnie z gen. insp. dr. Jarosławem Szymczykiem – Komendantem Głównym Policji, Sławomir Frątczak – Kierownik Muzeum Katyńskiego. Placówka ta od wielu lat zaangażowana jest we współpracę z Policją, lecz pandemia istotnie zakłóciła plany edukacyjne. Sławomir Frątczak wspomniał o misji tworzenia Muzeum Katyńskiego opisując bogatą historię jego tworzenia z dbałością o każdy szczegół i utrzymanie miejsca w tonacji martyrologicznej, ale wypełniającej misję edukacyjną, informacyjną, naukową, ale także epitafijną. Na ręce Komendanta Głównego Policji złożona została deklaracja o współpracy w zakresie edukacji policjantów w oparciu o zbiory muzealne, ale także zatrudnioną tam kadrę. Gen. insp. Jarosław Szymczyk wskazał na to, jak ważna jest tego rodzaju edukacja w szeregach Policji, aby upamiętniać męczeńską śmierć tysięcy zamordowanych żołnierzy, policjantów i przedstawicieli innych formacji i prowadzić efektywną edukację współczesnych policjantów bazując na bolesnych doświadczeniach z przeszłości. W kontekście powtarzającej się historii niosącej ze sobą zło i okrucieństwo nawiązał do swoich doświadczeń z wizyt w Ukrainie i widoku ciał zamordowanej ludności cywilnej i jednoznacznymi skojarzeniami z dołami śmierci, w których często bezimiennie spoczęli polscy funkcjonariusze zamordowani w ramach Zbrodni Katyńskiej. Istotnym wyznacznikiem seminarium było poszukiwanie efektywnych sposobów na łączenie historii ze współczesną psychologią i socjologią zachowań międzyludzkich w kontekście przygotowania oferty edukacyjnej dla funkcjonariuszy w zakresie edukacji na rzecz ochrony praw człowieka i przestrzegania zasad etyki zawodowej.  Dzięki zaangażowaniu ekspertów i ekspertek zaproszonych do udziału w seminarium udało się wypracować wstępne rekomendacje, których istota sprowadza się do opracowania formuły szkoleniowej, którą cechować będzie apolityczność, neutralność, obiektywizm, opieranie się na bezsprzecznych faktach historycznych i niekwestionowanej wiedzy naukowej. Głównymi odbiorcami seminarium byli policyjni pełnomocnicy ds. ochrony praw człowieka oraz funkcjonariusze Straży Granicznej jako regionalni edukatorzy i animatorzy edukacji zawodowej. Sławomir Frątczak w sposób niezwykle interesujący przedstawił potencjał edukacyjny Muzeum Katyńskiego w ramach wystąpienia pt. „Muzeum Katyńskie – Dom Rodzin Katyńskich”. Z wielką wrażliwością opowiadał o zgromadzonych w Muzeum artefaktach stanowiących niekwestionowany dowód zbrodni dokonanej na polskich funkcjonariuszach w ramach szeroko rozumianej Zbrodni Katyńskiej. Przybliżył uczestnikom symboliczny wymiar konstrukcyjny Muzeum, który dziś jest swoistego rodzaju Domem Rodzin Katyńskich.

W listopadzie 2022 roku Pełnomocnicy i członkowie zespołów ds. ochrony praw człowieka włączyli się do projektu szkoleniowego  prowadzonego przez Komendę Wojewódzką Policji w Poznaniu we współpracy z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Poznaniu oraz Fundacją FIONA pn. „Niebiesko – Niebiescy”.  W ramach tego projektu  funkcjonariusze i pracownicy Policji zdobywali wiedzę oraz narzędzia ułatwiające kontakt z osobą w spektrum autyzmu, przede wszystkim w sytuacji interwencyjnej. Celem tego przedsięwzięcia było wsparcie rozwoju innowacyjnych rozwiązań, które przyczynią się do skuteczniejszego i efektywniejszego niwelowania problemów społecznych związanych z zabezpieczeniem potrzeb osób zależnych. Cały ten projekt realizowany był na zlecenie Ministerstwa Rozwoju w ramach IV Osi Priorytetowej Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, Działanie 4.1 Innowacje społeczne i współfinansowany ze środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Szkolenie dedykowane było dla zespołów ds. Ochrony Praw Człowieka KGPKSPCBŚPBSWPCLKPCPKP „BOA”, CBZC, komend wojewódzkich Policji oraz szkół Policji. Rozpoczęcie spotkania szkoleniowego miało miejsce w Sali Sesyjnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego. Uczestników szkolenia i zaproszonych gości powitali osobiście: Paulina Stochniałek Wicemarszałek Województwa Wielkopolskiego, nadinsp. Piotr Mąka Komendant Wojewódzki Policji w Poznaniu, dr Grzegorz Grygiel Dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Poznaniu oraz Anna Janiak Prezes Fundacji FIONA. Dodatkowym elementem szkolenia w ramach edukacji retrospektywnej była wizyta uczestników warsztatów w Muzeum Martyrologii Wielkopolan Fort VII, gdzie rolę przewodnika pełnił Kierownik Muzeum Jacek Kaczmarek. Odpowiedzialnym za to przedsięwzięcie z ramienia Policji był Zespół do spraw Ochrony Praw Człowieka KWP w Poznaniu.

W grudniu 2022 roku Pełnomocnicy i członkowie zespołów ds. ochrony praw człowieka wzięli udział w projekcie szkoleniowym organizowanym przez zachodniopomorski garnizon oraz Urząd Wojewódzki w Szczecinie pt. Zwalczanie przestępczości ze względu na płeć. Uczestników przywitało Kierownictwo KWP w Szczecinie. Spotkanie obfitowało w liczne wykłady i sesje warsztatowe odnoszące się do równości jako standardu demokratycznego państwa prawa, międzynarodowego aspektu ochrony kobiet przed zjawiskiem handlu ludźmi, prezentacji praktycznego poradnika dla policjantów. Szkolenie wzbogaciło uczestników i uczestniczki o wiedzę na temat funkcjonowania przemocy z uwagi na płeć w tzw. państwach patriarchalnych oraz o potrzeby ofiar przestępstw seksualnych uchodźczyń z Ukrainy. Dyskutowano także na temat wsparcia i reintegracji ofiar handlu ludźmi oraz migracji i uchodźctwie z rejonów objętych wojnami. Zaprezentowane zostały oferty pomocowe dla pokrzywdzonych handlem ludźmi. Przybliżone zostały mechanizmy manipulacyjne stosowane w procederze handlu ludźmi. Opracowane zostały wstępne wnioski i rekomendacje do dalszych działań. 

W 2022 roku przypada 18 rocznica ustanowienia sieci policyjnych pełnomocników ds. ochrony praw człowieka, która od niedawna posługuje się logiem opracowanym przez jednego z łódzkich policjantów. Logo w kolorze niebieskim symbolizuje barwy policyjne. Częścią logo jest wzór tarczy, co oznacza ochronę praw człowieka. W tarczę wkomponowany jest paragraf z rysem twarzy człowieka. Oznacza to ochronę praw człowieka przed naruszeniami prawa, w tym etyki zawodowej.