Początki Starego Zamku w Żywcu sięgają XV wieku. Jak na przestrzeni wieków zmieniało się żywieckie zamczysko i jakie tajemnice kryją stare mury?
- Kiedy powstał Zamek w Żywcu?
- Kto był pierwszym budowniczym zamku w Żywcu?
- Jakie tajemnice skrywa Stary Zamek w Żywcu?
- Czy Stary Zamek w Żywcu jest nawiedzony?
- Co można zobaczyć w Zbiorach Muzeum Miejskiego w Żywcu?
Pierwsza wieża i powstanie zamczyska
Budowę żywieckiego zamku przypisuje się książętom oświęcimskim lub Mikołajowi Strzale herbu Kotwicz (I poł. XV w.). Najstarsze gotyckie założenie z I poł. XV w. składało się z pojedynczej wieży mieszkalnej oraz drewnianych zabudowań, otoczonych ziemnym wałem oraz płytką fosą. Początkowo była to warownia na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Małopolski i Śląska prowadzących na Morawy i Węgry. Możliwe, że w tym miejscu pobierano od kupców opłaty celne.
Żywiecczyzna pod rządami Komorowskich. Powstanie żywieckiego Wawelu
Za czasów panowania rodziny Komorowskich zamek uległ kilku poważnym zmianom w wyglądzie. Przed 1462 r. istniała wieża mieszkalna i dwie baszty łupinowe. Około roku 1500 Jan Komorowski wzniósł kolejną gotycką budowlę. Wspomniany zamek posiadał bramę warowną, dwa budynki mieszkalne wewnątrz murów oraz dwie naroże baszty od strony północnej. Wieża na planie koła służyła jako więzienie i została rozebrana w XVIII wieku, natomiast druga z wież, kwadratowa istnieje do dziś. Przechodząc obok działu muzeum "przyroda" możemy odnaleźć zarys okrągłej wieży, ułożony z kostki brukowej na fundamencie odkrytym podczas ostatnich badań archeologicznych, prowadzonych na przełomie roku 2008/2009.
Pod koniec XV w. budowla stała się obronną fortecą (cztery wieże mieszkalne z dziedzińcem wewnętrznym, mury obronne z czterema narożnymi basztami). W 2 poł. XVI w. Komorowscy rozdbudowali zamek w stylu renesansowym, dlatego też arkadowy dziedziniec bardzo przypomina krakowski Wawel. Niestety ostatni z rodu Komorowskich – Mikołaj, przez swój hulaszczy tryb życia doprowadzał żywiecką rezydencję do zniszczenia i rozkradzenia przez wierzycieli. Ostatecznie Zamek w Żywcu zmienił właścicieli.
Wizyty króla Polski w żywieckim zamku
W wieku XVII w Żywcu pojawiają się nowi właściciele - rodzina królewska dynastii Wazów. Nie wnoszą poważniejszych zmian w architekturze budowli, jednak ich panowanie to ważny okres w dziejach budowli. W żywieckim zamku trzykrotnie przebywa król Jan Kazimierz, co przynosi Żywiecczyźnie wiele korzyści i przywilejów. Ostatnią wizytę Jana Kazimierza w żywieckim zamku upamiętnia tablica pamiątkowa, ufundowana przez Habsburgów.
Zamek w Żywcu w rękach najbogatszych magnatów w Polsce
Drugi okres świetności w historii zamku przypada na lata panowania w Żywcu rodu Wielopolskich. Właśnie wtedy żywiecki zamek jest obok Pieskowej Skały główną siedzibą jednego z najbogatszych magnatów w RP - Franciszka Wielopolskiego. Za jego rządów urządzono park. Początek XVIII w. przyniósł również decydujące zmiany w wyglądzie zamku i jego otoczenia. Dawny obronny zamek stał się rezydencją o charakterze pałacowym (rozbudowa skrzydła południowego z reprezentacyjną klatką schodową, nowe barokowe elewacje, okna, wysokie dachy, portale, kaplica). Zmieniło się także otoczenie siedziby, od północnego zachodu stworzono dziedziniec otoczony oficynami, zabudową gospodarczą oraz od południa ogród włoski.
Habsburgowie ostatnimi właścicielami
Nowi właściciele - Habsburgowie – w roku 1870 zmienili elewację zewnętrzną (zachowana do dzisiaj, w stylu historyzmu), której projekt wykonał Karol Pietschka. Po remoncie zamek został przeznaczony na siedzibę urzędów oraz na mieszkania urzędników dóbr żywieckich. W okresie, gdy właścicielami Żywiecczyzny są Habsburgowie, pojawiają się również ambitne plany połączenia Starego Zamku w Żywcu z Pałacem Habsburgów i efektownej rozbudowy całego kompleksu. Do realizacji tych planów niestety nie doszło. Do 1939 r. zamek znajdował się w rękach Habsburgów. W okresie okupacji Niemcy zajęli pomieszczenia zamkowe na cały okres wojny.
Powojenne dzieje Starego Zamku w Żywcu
Po 1945 roku Stary Zamek w Żywcu stał się własnością miasta i przeznaczono go na mieszkania lokatorskie, archiwum, biura organizacji młodzieżowych, pracownie Domu Kultury, biura przedsiębiorstwa "Las" oraz bibliotekę miejską. w latach 1976 - 1989 władze miasta zdecydowały się na remont zamku. Wkrótce nastąpiło wykwaterowanie lokatorów, otwarcie kawiarni "Rycerska", remont oraz prace badawczo-naukowe. na początku lat 90. XX wieku administratorem Starego Zamku był Zespół Zamkowo-Parkowy, który prowadził działalność kulturalną, oświatową oraz wystawienniczą. Ostatecznie Stary Zamek w Żywcu został gruntownie odnowiony i wyremontowany w latach 2003 - 2005. Od roku 2005 Stary Zamek w Żywcu jest siedzibą Muzeum Miejskiego.